Περί Λογοτεχνίας και Ποιητικής

Περί Λογοτεχνίας και Ποιητικής – Μέρος Γ’

Μια συνοπτική ματιά στη Θεωρία της Λογοτεχνίας

Η Ακροστιχίδα ως ποιητικό είδος έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα όπου οι αρχαίοι λαοί τη χρησιμοποιούσαν ως μνημονιακό τέχνασμα. Χρησιμοποιήθηκε στα ρωμαϊκά χρόνια αλλά και κατά τους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού στους εκκλησιαστικούς κανόνες και ύμνους. Έχουν βρεθεί χαρακτηριστικά δείγματα σε επιγράμματα, επιτύμβιες πλάκες. Πάνω σε αυτή την τεχνοτροπία δομήθηκε ο Ακάθιστος Ύμνος.

Στη νεότερη εποχή θα βρούμε ακροστιχίδες με διάφορους τύπους, είτε με τη μορφή στην οποία σχηματίζεται μια κάθετη λέξη ή φράση με το πρώτο γράμμα κάθε στίχου (Acrostic poetry), είτε με αυτή που παραπέμπει στην αλφάβητο (Alphabet poetry), τεχνοτροπίες που θεωρούνται μέχρι σήμερα αγαπητό είδος στους νεοέλληνες ποιητές.

Χωρίζεται σε τρεις υποκατηγορίες, αυτή που όπως προαναφέραμε σχηματίζεται μόνο στα πρώτα γράμματα των στίχων και ονομάζεται ''ακροστιχιοπαραστιχίδα'' (ή μονή ακροστιχίδα). Αυτή που σχηματίζεται μόνο στο τελευταίο γράμμα κάθε στίχου και ονομάζεται ''τελέστιχο''. Ενώ η μορφή που συναντάται πιο σπάνια όπου σχηματίζονται λέξεις ή φράσεις τόσο στην αρχή όσο και στο τέλος των στίχων, ονομάζεται ''διπλή ακροστιχίδα''.

Είναι γνωστή μια ιδιαίτερη παραλλαγή της διπλής ακροστιχίδας από τον Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, η ''διπλή πλεκτή'', όπου από το πρώτο γράμμα οι μονοί στίχοι (1-3-5 κλπ) σχηματίζουν μια λέξη, ενώ από το πρώτο γράμμα των ζυγών στίχων (2-4-6) σχηματίζεται μια άλλη (και όχι από το τελευταίο γράμμα του στίχου). (1)

Αρκετά είναι τα παραδείγματα όσων Ελλήνων ποιητών ασχολήθηκαν με το είδος και άφησαν παρακαταθήκη ακροστιχίδες (Κων, Σκόκος, Ηλ. Τανταλίδης, Πολ. Δημητρακόπουλος, Κ. Καρυωτάκης, Ν. Λαπαθιώτης, Μ. Λουντέμης, Πατ. Χατζηαλεξάνδρου, Γεω. Αυγουστινάκης και πολλοί άλλοι).

Σε μια περίπτωση δε, ακροστιχίδας που αποδίδεται στον Καρυωτάκη, σε ιδιόχειρη ερωτική επιστολή του ποιητή που προοριζόταν στην κόρη της οικογενείας όπου είχε ενοικιάσει δωμάτιο στη Χαλκίδα, η επιστολή διατηρείται δυσδιάκριτη γιατί έχει αποκοπεί ένα τμήμα της. (2)

Στο σημείο αυτό παραθέτουμε ως δείγμα μονής ακροστιχίδας, δύο από το περιοδικό Περί-Γραφής: (3)

(Μενέλαος Λουντέμης - Αίγλη)

Α ρα δεν είχα αγαπηθεί, αυτό ήταν όλο
Ί σως ανόητα υποδύθηκα το ρόλο
Γ ελωτοποιού πολύ μετρίας κλάσης
Λ ησμονημένος σε μιάν άχρηστη αποθήκη
Η λίθιος κούκλος με σπασμένη μύτη

(Πάτροκλος Χατζηαλεξάνδρου - Λαγνεία)

Λ αύρο πυρπόλημα του νου
Α νάσα ξεπνεμένη
Γ άργαρο χόχλασμα χυμών
Ν ιόσταλτη ανατριχίλα
Ε ύκαμπτο λύγισμα μελών
Ι κέτες και δεσμώτες
Α λάφρωμα φορτίου

Πέρα από τα κυριότερα ποιητικά είδη τα οποία συνοπτικά αναφέραμε στο πρώτο μέρος αυτής της μελέτης, δεν θα πρέπει να παραλείψουμε από την έρευνα, συμπεριλαμβανομένης της Ακροστιχίδας που αναπτύξαμε, και τα υπόλοιπα είδη που χρησιμοποιούνται πιο σπάνια.

Handbook of poetic forms, 2^nd edition 2000, Ron Padgett

Με οδηγό το ''Handbook of poetic forms'' κάποια από αυτά είναι τα εξής: Αφηρημένη ποίηση (Abstract poetry), Αλληγορία (Allegory), Παρήχηση (Alliteration), Vowel rhyme (εύηχο, Assonance), Blues Poems, Rhymed-berakhir (ποιητικό παιχνίδι, Bouts-Rimés), Συμμετοχικό ποίημα (Renga, όπου ο κάθε ποιητής συμμετέχει με λίγους στίχους στο ίδιο ποίημα), Ghazal (σύντομο Αραβικής προέλευσης ποιητικό κείμενο, Odias) καθώς και αρκετά ακόμα είδη. (4)

''...Ο ποιητικός λόγος δεν αποτελεί τη μόνη δίοδο για την ποιητική πρόσληψη του κόσμου. Ο κινηματογράφος για παράδειγμα, έχει αποδείξει ότι οι εικόνες του μπορούν να είναι εξίσου ποιητικές με τις εικόνες ενός ποιήματος. Αλλά η Ποίηση είναι πάνω απ' όλα γλώσσα. Μια γλώσσα διαφορετική από εκείνη της καθημερινότητας, της προφορικής ομιλίας, των διατυπώσεων της επιστήμης και της λογικής. Ακόμη και σε σχέση με την πεζογραφία, μολονότι πλέον συχνά τα όρια είναι δυσδιάκριτα, η Ποίηση διατηρεί το προνόμιο της ιδιαίτερης γλωσσικής σπουδής, της αναζήτησης των ορίων των εκφραστικών δυνατοτήτων της γλώσσας, ορίων που τελικά συμπίπτουν με τα όρια του ''κόσμου'' στον οποίο μπορούμε να έχουμε πρόσβαση. (...) Η λογοτεχνία προσφέρεται για να βιώσεις δι' αυτής και όχι για να μάθεις κάτι από αυτήν, δίνοντας ακόμα και την ευκαιρία της απόδρασης, της απελευθέρωσης από τα δεσμά των πιέσεων της καθημερινότητας. (...) Η ανάγνωση ή η ακρόαση ενός ποιήματος μπορεί να προκαλέσει διαφορετικές αντιδράσεις στους δέκτες του. Κάποιοι αδυνατούν να κατανοήσουν το περιεχόμενό του, άλλοι θα αναζητήσουν το ''βαθύτερο'' νοήμά του, ενώ υπάρχουν κι εκείνοι που συγκινούνται και βιώνουν μέσα από το ποίημα μια εσωτερική επικοινωνία με τον δημιουργό και τα συναισθήματά του. (...) Ο ποιητής αντιδρά στο εξωτερικό ή εσωτερικό ερέθισμα δημιουργώντας ποίηση, μια αντίδραση ολοκληρωμένη αισθητικά, δηλαδή ένα ποίημα. Έτσι και ο αναγνώστης μπορεί να λειτουργήσει μέσα από τον δικό του συναισθηματικό κόσμο αντιδρώντας σ' αυτό το δημιούργημα συγκινησιακά...'' (5)

_____________________

Πηγές/Βιβλιογραφία: (1) sarantakos.wordpress . (2) ‘Το πέταγμα...’ . (3) peri-grafis.net . (4) Handbook of poetic forms, 2^nd edition 2000, Ron Padgett. (5) Διδακτορική διατριβή ΑΠΘ 2002, Χαρ. Στογιαννίδου. Με πληροφορίες από τη Βικιπαιδεία και το Academic greek